मला
सिनेमा काढायचाय!
दाभोलकर, चित्रपट, भानामती, पोतराज प्रथा
गेली वर्षभर ‘आपली बिरादरी’ हे सदर चालवीत होतो. आपल्या चळवळीला किती बाजूने मदतीचे हात पुढे
येत आहेत, हे समजावे आणि त्याबरोबरच आपण व्यापक परिवर्तनाच्या
या बिरादरीचे भाग आहोत, याचे भान यावे, असा त्याचा उद्देश होता. तो काही प्रमाणात सफल झाला, असे वाटते. अर्थात, औरंगाबादच्या घटनेनंतर
प्रत्यक्ष मैदानावरच ही बिरादरी स्पष्ट झाली. असो.
यावर्षी म्हणजे या अंकापासून ‘भ्रमंती’ हे सदर सुरू करत आहे. तसे काही वर्षांपूर्वी या नावाचे सदर मी
चालवत होतोच. कल्पना अशी आहे की,
भ्रमंती सर्व प्रकारची.
सतत फिरत असतो. त्यामुळे संघटनेशी संपर्क अधिक येतो त्याची माहिती. अनेक व्यक्ती भेटतात.
त्यांचे विचार, अनेक उपक्रम उभे राहतात. त्याचे कथन. काही
आगळे-वेगळे वाचायला, ऐकायला मिळते. त्यातील मुद्दे असे जे-जे
काही सापडेल ते-ते तुमच्या समोर सादर करणे.
३१ मे ला पूर्णा येथे होतो. परभणी जिल्ह्यातील २० हजार वस्तीचे
हे रेल्वेचे जंक्शन. तेथे पुरोगामी विचारांच्या प्रसारासाठी तळमळणारे युवा मंडळ आहे.
अंधश्रद्धा निर्मूलनाच्या कार्यकर्त्यांना मनापासून रस आहे. त्यांनी ‘श्रद्धा-अंधश्रद्धा, धर्मश्रद्धा’ या विषयावर माझे भाषण ठेवले होते. गाव छोटे, वेळ रात्रीची ८ ची. तरीही त्यांनी केलेला प्रचार आणि विचार ऐकावयाची
गावाची सवय. यामुळे दोन-अडीचशे लोक सभेला होते. कार्यक्रम, भोजन वगैरे सर्व झाल्यावर रात्री ११ वाजता बैठक झाली. त्यालाही
१५-२० जण उपस्थित होते. समितीचे कार्य सुरू करण्यात त्यांना मनापासून हौस होती. परभणी
जिल्ह्यात सध्या आपले कार्य नाहीच;
पूर्णा येथे त्याचा प्रारंभ
चांगल्या प्रकारे होईल, असे वाटते.
कल्चर
बाऊंड सिंड्रोम
१ तारखेला नांदेडला अंधश्रद्धा निर्मूलन शिबीर झाले. पूर्वप्रसिद्धी
देऊनही फक्त दहाजण आले होते. परंतु दोन-तीन गोष्टी नोंदवण्यासारख्या. एक तर शिबिरात
बोलणाऱ्या कोणत्याही वक्त्याने आपला विषय श्रोते कमी म्हणून कसा तरी आवरला नाही. दुसरे
असे की, नांदेड जिल्ह्याचे शेतकरी संघटनेचे तरुण
अध्यक्ष श्री. हंगरगेकर-पाटील आपल्या चार सहकाऱ्यांसह हजर होते. त्यांना शिबीर उपयुक्त
वाटले. नांदेडला प्रामुख्याने भानामतीच्या अनुषंगाने कार्य सुरू आहे. परंतु संघटनात्मक
बांधणी नव्हती. डॉ. नंदकुमार मुलमुले, प्रा. शंभुनाथ कहाळेकर
यांनी आता दर आठवड्याला न चुकता साप्ताहिक बैठक सुरू करण्याचे या शिबिरात पक्के ठरवले.
मराठवाड्यात अंगात येऊन स्त्रियांनी घुमणे, किंचाळणे, लोळणे, भुंकणे असा प्रकार अनेक खेडेगावात मोठ्या
प्रमाणात आढळतो. याला ‘भानामती’ म्हणतात. हा एक फक्त मराठवाड्यात आढळणारा
वैशिष्ट्यपूर्ण कल्चर बाऊंड सिन्ड्रोम (संस्कृती बंधित मनोविकार) आहे. या प्रकाराविरोधात नांदेड शाखेने बरेच काम
केले आहे. आता हा प्रकार मराठवाड्यातून काही वर्षांत हद्दपार करण्यासाठी कंबर कसण्याची
गरज जाणवते. त्या दृष्टीने मराठवाडा पातळीवर भानामती निर्मूलन मोहीम प्रभावीपणे राबवण्याचे
नांदेड भेटीत ठरले.
८ जून ला लातूरहून उस्मानाबादला जात होतो. एक उत्साही तरुण भेटायला
आला होता. लातूरला गडबडीत बोलणे जमले नाही. म्हणून तो बसमध्येच माझ्याबरोबर चढला. तो
दिग्दर्शक होता. त्याला निर्माता बनावयाचे होते. अंधश्रद्धा निर्मूलनाची कथा होती.
ती मला त्याने गाडीत वाचून दाखविली. त्याला उदंड उत्साह होता. पैसे कोठून तरी (म्हणजे
कोठून ते त्यालाच माहीत) मिळतील,
अशी आशा होती. त्या फिल्ममध्ये
डॉ. श्रीराम लागू, निळूभाऊ, सदाशिव अमरापूरकर या सर्वांनी विनामूल्य काम करावे, असा त्याचा आग्रह होता. त्याला निराश करणे मला जिवावर आले. परंतु
थोडे कठोर बनून मी ते केले. कथा अत्यंत मामुली होती. हे त्याला सांगितले. वाईट कथानकाच्या
अशा सिनेमात केवळ चळवळीचे संबंध म्हणून ज्येष्ठ कलावंत विनामूल्य काम कसे करतील? त्यालाच विचारले. सिनेमाची निर्मिती हा भरपूर खर्चिक आणि बहुधा
अंगाशी येणारा आतबट्ट्याचा धंदा आहे, याची कल्पना दिली. त्याचा
खूप हिरमोड झाला. त्याला माझ्याकडून सहकार्याची भरपूर अपेक्षा होती. पण डोळसपणाची चळवळ
चालवताना वास्तवावरचे पाय सुटून काय उपयोग?
उत्स्फूर्त
मदत
तुळजापूरला मराठवाडा विभागाच्या पोतराज प्रथा निर्मूलन परिषदेची
बैठक होती. समाधानाची बाब म्हणजे तरुण हजर होते. मारुती बनसोडेने बैठकीसाठी परिश्रम
घेतले होते. तुळजापूरचे शे. का. पक्षाचे आमदार माणिकराव खपले आवर्जून उपस्थित होते.
मारुती बनसोडेने प्रास्ताविक केले. याबाबत स्वत: केलेले कार्य सांगितले. नंतर परिषद
संयोजनामागची भूमिका मी विषद केली. उपस्थितांचा प्रतिसाद अतिशय चांगला होता. परस्पर
परिचय होतानाच त्यापैकी बहुतेकांनी समितीच्या कार्याचे आकर्षण असल्याचे व त्यामध्ये
काम करण्याची इच्छा असल्याचे सांगितले होते. तुळजापूरसारख्या ठिकाणी मिळालेली ही दाद
मन सुखावणारी होती. त्याबरोबरच लोकांना कामाची उत्सुकता आहे आणि आपण मात्र पोचण्यात
कमी पडत आहोत, याचीही खंत निर्माण करणारी होती. परिषदेच्या
खर्चाचा प्रश्न निघाला. हॉल, माईक, बॅनर, प्रवास अशा विविध खर्चासाठी कोणी ना कोणी देणगीदार पुढे आले. आपली
आर्थिक अडचण जणू त्यांनी ओळखली. जे पोतराज परिषदेत जटा निर्मूलन करून घेतील, त्यांचा सत्कार करण्याची कल्पना मी मांडली. कल्पना अशी की, एक फूल देऊन सत्कार करावा; परंतु आ. खपले म्हणाले, कितीही पोतराज केस कापावयास तयार होवोत, त्या सर्वांना माझ्यातर्फे फेटा बांधणार. त्यांची ही उत्स्फूर्त
देणगी उमेद वाढवणारी होती.
अंधश्रद्धा निर्मूलन वार्तापत्र
(जून १९९६)
कोणत्याही टिप्पण्या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा